6 Şubat’ta yaşadığımız tarihi sarsıntı felaketinden sonra başlayan hasar tespit çalışmaları sürüyor.
Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) İMO Bursa Şubesi üyesi mühendisler, Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların akabinde incelemelerde bulunmak üzere bölgeye gitti.
Depremlerden etkilenen 11 vilayette hasar tespit çalışmalarına katılan İMO Bursa Şubesi, bölgeden döndükten sonra izlenimlerini paylaştı.
Deprem bölgesinde Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile birlikte gerçekleştirdikleri numune alımlarını ve ortaya çıkan sonuçları aktaran Yaşar Poyraz, hakikat mühendislik hizmeti almış yapıların, fay sınırı üzerinde bulunmasına karşın can kaybı yaşanmadan hafif hasarlı olarak zelzelesi atlatabildiğine dikkat çekti.
“İşçilik kusurları çok büyük”
Aynı vakitte Yapı ve Taban Laboratuvarları Derneği İdare Heyeti Lideri da olan Poyraz, Hatay’da en büyük hasarların 1999 öncesi yapılarda oluştuğunu belirtti. Poyraz, izlenimlerini şu sözlerle anlattı:
“Bölgelerde yaptığımız gözlemlerde birçok sorun gördük. Bunlardan bir tanesi, planlamada yer sıvılaşmasının dikkate alınmadığı bölgeler var ki bilhassa Amik Ovası’nda ve o bölgede çok fazla. İslahiye’de birebir şeyleri gördük. Bunun dışında beton kalitesinde çok büyük sorunlar var.
Özellikle eski binalarımızda tuvenan materyal dediğimiz bizim dere gereciyle yıkanmamış aşikâr gradasyona sahip olmayan materyalle üretilmiş betonların büyük eksikliğini, kusurlarını gördük, izledik. Personellik yanlışları çok büyük. Bilhassa uygulamada biz meslek odası olarak, inşaat mühendisleri olarak daima şunu talep ediyoruz, ‘Her şantiyeye 1 şef, her şef için 1 şantiye’ üzere.
Dolayısıyla orada izlediğimiz en büyük eksiklerden birisi, uygulamalarda, şantiyelerde rastgele bir mühendislik hizmetinin alınmadığı. Münasebetiyle çok büyük uygulama yanılgılarının yaşandığını izledik. Bunlardan bir tanesi betondu, ki yeni yapılan binalarda bile bu beton kusurunu izledik.
Bunun dışında uygulama, personellik yanılgıları, donatı kusurları, demir yanlışları, demir eksikliği, testi yahut da denetimi yapılmamış donatılardan üretilmiş yapılar. En büyük izlenimlerimiz bizim bunlar.”
Felaketin göz nazaran göre geldiğini söyleyen Poyraz, “Toplumdaki, geçmiş periyotta, mühendislik hizmetinin çok önemsenmemesi, bizim bugün yaşadığımız meseleleri beraberinde getirdi. Geçmiş yıllarda daima söyleriz ya, ‘Benim başım çok daha uygun bilir. Sen ne bilirsin’ gibisinden tutumlar, bizi bugün yaşadığımız noktaya getirdi” dedi.
“Daha karot numunesini almadan dağılan betonlar”
Poyraz, beton kalitesi nedeniyle numune toplama ve kanıt alma basamaklarında çok zorlandıklarını söyleyerek, “Dere gereci, tuvenan gereç yahut denizden mavnalarla çekilmiş, içerisinde organik gereçlerin çok fazla bulunduğu materyallerle üretilmiş betonlar var. Adalet Bakanlığı bünyesinde kanıt numuneleri alırken, daha karot numunesini almadan dağılan, parçalanan, elle ufalanan betonlar izledik biz burada.
Dolayısıyla bu nitelikteki bir betonun, bu tıp yapıları ayakta tutması bile bırakın sarsıntısı, kendi halinde bile ayakta durması bizim için mucize üzere geliyor. Bu sarsıntı tahminen bir sebebi oldu. Tüm ülkemizde herkes yapı niteliğinin, mühendisliğinin, donatının, işçiliğin ve betonun ne kadar kıymetli olduğunu hepimiz birlikte izledik” ifadelerini kullandı.
“Hiçbirinin yıkılmaması lazım”
11 vilayette toplam 2,5 milyon yapı bulunduğunu, bunlardan 1 milyonunun 1999 sonrası yapıldığını söyleyen Yapı Kontrol Kuruluşları Birliği Genel Lider Yardımcısı Oktay Altun ise bu binalardan yalnızca 151 bininin denetlendiğini, yapı kontrolü bulunan 292 binanın da 6 Şubat sarsıntılarında yıkıldığına dikkat çekerek, şöyle konuştu:
“Burada şunu demek gerekiyor. Bu 292’nin içinde yıkılan binalar bütünüyle yapı kontrol hizmeti almış mıdır, almamış mıdır? Ya da farklı uygulamalar yapılmış mıdır, yapılmamış mıdır? Zira televizyonlarda biz de gördük, yerinde de gördüğümüz noktalardan bir tanesi, 1 müteahhidin 5 tane bloğu yapılmış, altında kolonunu kesmiş ve 2 tane bloğu yıkılmış.
Bu da yapı kontrollü. Hani dışarıdan buna benzeri müdahalelerin yapıldığı binalar da var. Bu 292’nin içinde olan binalar. Hatta işte eski binanın, yeni binanın üzerine yıkılıp da yıkılanlar var. Tümüyle yıkılmayıp, giriş katının hani yumuşak kat tabiri caizse söylediğimiz, Malatya’da birkaç tane binamız var.
Sadece yumuşak katların yıkılıp ancak burada can kaybının olmadığı binalarımız da var. 151 bin tane orada yapı kontrollü bina var. Yani 151 bin tane binanın içinde 292, 292’nin içinde de yıkılanları sayarsak, binde 1’lere gelecek bir sayı görülecek. Ha bu bir muvaffakiyet mıdır? Bence sıfır, hani hiçbirinin yıkılmaması lazım.”
“Değişiklikler taşıyıcı sisteme ziyan veriyor”
Yapı kontrolü yapılan binaların yıkılmasındaki etkenlerin, tertipli olarak kontrollerin devam etmemesi ve yapı kontrolünden sonra binada yapılan değişiklikler olduğuna dikkat çeken Altun, “Bunlar da var, imar barışı da var. Yani 4 katı yapı kontrolle yapılmış, 2 katı sonrasında eklenmiş, imar barışına alınmış. Biz yapı kullanmaya aldıktan sonra, binayı aslında mal sahibine ve oradaki şahıslara teslim ediyoruz.
Hani ondan sonraki değişiklikler, şöyle değişiklikler yaşanıyor, bir yerde bir emlakçı var lakin emlakçı çıktı orası kafe oldu. Kafe olduğunda, bu sefer kafe yapan kendi tesisatını ona nazaran yapıyor ve bu sefer de denetimsiz, oradaki taşıyıcı sisteme ziyan veriyorlar. Ya da fırın yapıyor, ziyan veriyor. O çıkıyor öbür birisi geliyor, tekrar ziyan veriyor. Bu cins ziyanları denetim etmek lazım” dedi.
“Tarihsel bir data”
Hatay’da yaptığı incelemelerle ilgili çarpıcı tespitlerde bulunan Altun, “Reyhanlı bölgesi Antakya’ya kuş uçumu, yani harita üzerinde 30 kilometre. Reyhanlı’da 4 tane bina yıkılmış. 110 bin kişinin yaşadığı resmi sayılarda, lakin sığınmacı olarak 200 bin kişinin yaşadığı 1 ilçede yalnızca 4 tane bina yıkılmış. O binaların 1-2 tanesi kolon kesme ve düğün salonu. 30 kilometrelik aralıkta bu kadar yıkım olup da öbür tarafın darmadağın olması, bütün binaların yıkılması şunu gösteriyor ki taban şartlarının bu binaların yıkım tesirinde çok büyük rol aldığı ya da imar planlarının buna nazaran yapılma ihtiyacı.
Yani şayet biz sağlam yerde, gerçek binaları, gerçek kat yüksekliğindeki binaları alüvyon tabanda, tabanın berbat olduğu bölgelerde de düşük yoğunluklu, düşük katlı binaları yapmamız da bence bu sarsıntının esasen önüne geçebilecek bir sistem olur. Hani benim orada çarpıcı olarak gördüğüm bir bu, ikincisi de isimler var. Şöyle bir isim var, Kırıkhan.
Malatya’da bir yer vardı Bostanbaşı diye. Bunların hepsi isimlere baktığınızda zati ne olduğu belirli olabiliyor. Bir de Hatay’da şunu da gördüm ben. Orada saha ziyaretlerimde, ‘Hatay 5 kez yıkıldı, 6 defa yapıldı’ dediler. 5 defa yıkılan bir yerin 6’ncı sefer yapılması bile aslında tarihi bir hani elimizde verilerimiz var, her türlü bilgilerimiz var.
Depremin 2 sene öncesinde de hocalarımızın söylediği, ‘Burada bir sarsıntı olacak’ diye bir durumumuz var. Yani bilgimiz var fakat biz işte biraz hazırlıksız ya da bu planların hakikat yapılmamasının meşakkatlerini yaşıyoruz” diye konuştu.
