Irak’ta aylardır protestoların arkası gerisi kesilmedi.
İşsizlik, yolsuzluk, kamu hizmetlerinin yetersizliği ve İran’ın ülkedeki aktifliği üzere nedenlerle sokaklara inen Iraklılar, şovlarına dün de devam etti.
PROTESTOLAR DEVAM EDİYOR
Protesto şovlarına 1 Ekim’de başlandı ve Erbain merasimleri nedeniyle bir mühlet orta verildi. Lakin şovlar, 25 Ekim’de tekrar başladı.
Başta başşehir Bağdat’ta tesirini gösteren protesto şovları, ülkenin orta ve güney kentlerine de yayıldı.
250 KİŞİ HAYATINI KAYBETTİ
Protesto şovlarında bugüne kadar 250’den fazla kişi hayatını kaybederken, binlerce kişi de yaralandı.
HÜKÜMETİN DÜŞMESİ EN BÜYÜK SENARYO
Hükümetin en güçlü ortakları Sairun başkanı Mukteda es-Sadr ile İran’a yakınlığıyla bilinen Fetih Koalisyonu önderi Haydi el-Amiri’nin, Başbakan Adil Abdülmehdi’den güvenoyunu çekmesi ve hükümetin düşürülmesi konusunda mutabakatıyla, hükümetin düşmesi en büyük senaryo olarak görülüyor.
AA muhabiri, 5 soruda Irak’ta bir aydır devam eden şovların dinamiklerini ve ülkeyi bekleyen senaryoları derledi.
1- HANGİ TALEPLERLE BAŞLADI
1 Ekim’de Bağdat ve güneydeki Basra, Nasıriye, Amara, Samava ve Hille kentlerinde binlerce kişinin sokağa çıkmasıyla başlayan şovlar, süratli biçimde ülkenin orta ve güneyinde birçok bölgeye sıçradı.
2003 ABD işgaliyle kurulan devlet tertibindeki bozukluk, hükümette yer alan etnik ve dini temelli siyasi oluşumların devlet ve kamu yararı yerine küme çıkarlarını öncelemesi toplumda rahatsızlık yaratıyor.
Ülkede yolsuzluğun önemli boyutlarda olması da topumda rahatsızlığa yol açıyor. Dünya Şeffaflık Örgütü’ne nazaran, Irak, 180 ülke ortasında 168’inci sırada. Ülkede 2003’ten bu yana 450 milyar dolarlık kamu fonunun kayıp olduğu da sav ediliyor.
Irak, kanıtlanmış petrol rezervleri açısından 4’üncü sırada olmasına karşın, ülkede hala elektrik, su, sıhhat, ulaşım üzere temel kamu hizmetleri epeyce yetersiz. Öte yandan, Dünya Bankasının 2014 datalarına nazaran, 40 milyonluk nüfusun neredeyse dörtte biri günde 1,90 dolar gelirle yaşıyor.
Bunun yanı sıra, bilgilere nazaran ülke nüfusunun yaklaşık yüzde 75’i, 35 yaş altında. Ülkede genç işsizlik oranının 2018’de yüzde 20’lere ulaşması öfkeyi artırıyor. Ülkede neredeyse 83 bin yabancı uyruklunun çok yüksek maaşlı işlerde çalışması da reaksiyona yol açıyor. İran’ın ülkedeki etkinliğinden ve Tahran dayanaklı milis kümelerinden duyulan rahatsızlık da sokaklara yansıdı.
Irak Başbakanı Adil Abdulmehdi’nin, DEAŞ’a karşı önemli muvaffakiyetler elde etmiş ve ABD’ye yakınlığıyla bilinen Terörle Uğraş Ünitesi Kumandanı Abdulvahab el-Saadi’yi vazifeden alması, şovları tetikleyen etkenlerden biri oldu. Saadi’nin vazifeden alınmasının gerisinde İran olduğu tartışmalara neden olurken, şovlarda Saadi posterleri açılarak “İran dışarı” sloganları gözlemlendi.
1 Ekim’de başlayan ve 6 Ekim’de Erbain nedeniyle orta verilen birinci dalga şovlarda 157 gösterici hayatını kaybederken, binlerce kişi yaralandı. 25 Ekim’de başlayan şovların ikinci dalgası ise Bağdat, Basra, Babil, Divaniye, Zikar, Meysan, Müsenna, Kerbela ve Necef vilayetlerinde ağırlaştı.
Halen devam eden şovlarda İran aykırılığının evvelki şovlara nazaran daha yüksek sesli bir hal aldığı dikkati çekiyor. Gerçekten göstericiler, birçok kentte İran’a yakınlığıyla bilinen Şii milis kümesi Haşdi Şabi’ye bağlı siyasi partilerin ve milis kümelerinin binalarını ateşe verdi. İkinci şovlarda, şimdiye kadar 100’ü aşkın kişi hayatını kaybetti.
İnsan Hakları İzleme Örgütüne (HRW) nazaran, Irak’ta hükümetin verdiği kelamlara karşın güvenlik güçleri, protestoculara orantısız güç kullandı. Şovlarda, İran dayanaklı Şii milis kümelerinin keskin nişancılar aracılığıyla göstericilere ateş ettiği de sav edildi.
2- KİM DAYANAK VERDİ
Ülkedeki göstericilerin büyük çoğunluğu bağımsız, rastgele parti yahut başkanla münasebetleri bulunmuyor.
Gösterilerin yoğunluklu olarak Şii bölgelerde yaşanması dikkati çekerken, Sünnilerin kitlesel olarak katılmadığı fakat kimi bölgelerde Sünni gençlerin katıldığı biliniyor.
Sünnilerin şovlara kitlesel takviye vermemesi, Şii hükümet ve İran dayanaklı Haşdi Şabi’nin “radikalizm tehdidi” mazeretiyle Sünnilere baskı yapma ihtimali tartışılıyor. Şovları, rastgele bir öncü gücün örgütlemediği düşünülürken, birtakım sendikalar şovlara takviyelerini açıkladı.
Irak Öğretmenler Birliği, protestolara katılacaklarını duyurarak, talepler hükümetin istifasını içeriyor olsa bile göstericilerin yanında bulunacaklarını ilan etti.
Iraklı Sanatkarlar Sendikası da protestolara takviye verdiklerini duyurdu. Ayrıyeten, Irak’ta Baro Meclisi, Irak’taki tüm avukatlara çarşamba ile gelecek pazartesi ortasındaki tüm davalara girmemeleri daveti yapmak konusunda karar aldı.
Baroya bağlı avukatların, bu süreçte tutuklanan ve gözaltına alınan göstericilerin davalarını takip etmesi bekleniyor.
Irak Emekçi Sendikaları Konfederasyonu, göstericilerin legal taleplerini desteklediklerini açıkladı. Ülkedeki iki eğitim sendikası da IKBY dışında ülke genelinde 4 günlük grev ilan etti.
3- SİYASETÇİLER VE DİN ADAMLARI NASIL REAKSİYON VERDİ
Cumhurbaşkanı Berham Salih, göstericilerin taleplerinin karşılanması için çalışmaların yapılacağını söyleyerek, sükunet davetinde bulundu.
Başbakan Abdülmehdi, şovların birinci günü daha kısa bir açıklama yaparak, “üniversite mezunlarına iş sözü” vererek, Petrol Bakanlığı ve başka devlet kurumlarıyla, kimi yabancı firmalara çalışanların en az yüzde 50’sinin Irak vatandaşı olması için kota koyulması buyruğu verdiğini açıkladı.
Parlamento Lideri Muhammed el-Halbusi, protestocuların taleplerini karşılamak için ıslahatların kısa müddette uygulanacağını açıkladı.
Irak’ta Şii nüfus üzerinde tesirli din adamı Ayetullah Ali Sistani, hükümete şovlara orantısız yanıt vermemesi istikametinde davette bulunarak, hükümetin kamu hizmetlerini geliştirmesi, işsizlere istihdam yaratması, yolsuzlukla gayret etmesi ve sorumluları cezaevine göndermesi gerektiğini söyledi.
Buna rağmen, Irak Parlamentosundaki en güçlü kümelerden Fetih İttifakı önderi, Haşdi Şabi’nin en büyük fraksiyonlarından Bedir Örgütünün Kumandanı Haydi el-Amiri, protestolar konusunda ABD ve İsrail’i suçlayarak, “Fitnenin gerisinde ABD, İsrail var.” dedi.
Sairun başkanı Muktada es Sadr ise Abdülmehdi hükümetinin evvelkiler üzere “işe yaramaz” olduğunu söyleyerek, ülkede “iç savaş” başlamadan hükümetin istifa etmesi davetinde bulundu.
Sadr, hükümet ortağı Amiri’ye hükümetin düşürülmesi için davette bulundu. Amiri ise Sadr’a “iş birliğine varım” karşılığı verdi.
Amiri, hükümetin düşürülmesi için Sadr ile iş birliği yapacağını söylese de Abdulmehdi yerine geçecek isim konusunda, Sairun önderiyle başka düştüğü tez ediliyor. Sadr, Başbakanlık için Abdulvahap Saadi’yi düşünürken, Amiri’nin buna karşı eski Gençlik ve Spor Bakanı Abdulhuseyin Abtan’ı kabul ettirmek için çalıştığı ileri sürülüyor.
4- HAREKETÇİLERİN TALEPLERİ KARŞILANDI MI
Gösteriler devam ederken, Irak Parlamentosu, göstericilerin taleplerine karşılık bir dizi karar aldı.
Parlamento, Anayasanın birtakım hususlarının değiştirilmesi taslağı hazırlayacak bir kurul kurma kararı verdi. Taslağın, 4 ayda Parlamento Başkanlığına sunulması bekleniyor.
Irak Parlamentosu, vilayet, ilçe ve nahiye meclislerinin lağvedilmesine oy çokluğuyla karar verdi. Kentlerdeki idari ve mali işleri yürütme sorumluluğu valilerde olacak, valiler de Irak Parlamentosunca denetlenecek.
Irak Parlamentosu, Cumhurbaşkanı, Başbakan ve Meclis Lideri ile milletvekilleri ve tüm üst seviye devlet yetkililerine sağlanan maaş dışı ödenek ve ayrıcalıkların iptaline de karar verdi.
Reformlar konusunda önemli çalışmalar yaptığını vurgulayan hükümetin, şovlara yönelik orantısız güç kullanması sokağın öfkesini artırıyor.
Nitekim, Başbakan Abdülmehdi’nin güvenlik yetkilileriyle bir ortaya gelmesinin akabinde, DEAŞ’a karşı eğitilen terörle uğraş güçlerini, şovları korumak mazeretiyle başşehrin birtakım bölgelerine konuşlandırması yansıları artırdı. Hükümetin istifa etmede direnmesi ise göstericileri daha da kızdırıyor.
Günlerdir sokakları dolduran protestocular, hükümetin istifa etmesi, yolsuzlukla önemli gayret edilmesi, kamu hizmetinde iyileşmelerle gençlere iş imkanlarının tanınması üzere taleplerinin yerine getirilmesini bekliyor.
Protestocular, kelam konusu talepler karşılanana kadar meskenlerine dönmeyeceği iletisi veriyor.
5- ÜLKEYİ VE HÜKÜMETİ BEKLEYEN SENARYOLAR
Sadr’ın erken seçimlere gidilmesi konusundaki davetinde karşılık veren Abdülmehdi, hükümetin iki büyük ortağı Sadr ile Amiri’nin yeni bir hükümet kurma konusunda muahedesi halinde istifasını sunmakta sakınca görmeyeceğini lakin erken seçimler için yasal adımların gerektiğini söyledi.
Bunun üzerine Sadr, meclisin Başbakan Abdulmehdi’den güvenoyunu çekmesi ve hükümetin ivedilikle düşürülmesi daveti yaptı.
İran’a yakınlığıyla bilinen Fetih kümesi önderi Haydi el-Amiri, Sadr’ın Abdülmehdi’den güvenoyunu çekme ve hükümetin düşürme davetine karşılık vererek, protestocuların talepleri için Sadr ile çalışacağını açıkladı.
Bu durumda en güçlü senaryo, Abdülmehdi’nin düşürülmesi üzere gözükse de Amiri’nin Abdülmehdi’den güvenoyunun çekilmesi için Sairun dışında bulunan Sünni, Kürt ve kendi başını çektiği kümesi ikna etmede zorlandığı tez ediliyor. Bilhassa Kürt kümelerin hükümeti düşürmeye yardım etmeleri için evvel birtakım taleplerinin yerine getirilmesini istediği belirtiliyor.
Göstericilerin, “Mukteda’ya hayır, Hadi’ye hayır” sloganları, Abdülmehdi sonrası ülkede taleplerin karşılanacağı konusunda kuşkulara neden oluyor ve sokağın, Sadr’ın krizden çıkılması için Amiri ile iş birliği atağına istek göstermediği anlaşılıyor.
Irak’ta erken seçim için Cumhurbaşkanı Berhem Salih’in, Bakanlar Şurasından gelen parlamentonun feshine ait talebi onaylaması gerekiyor. Yani parlamento onayı olmadan erken seçime gidilemiyor. Onay olması halinde 60 günde seçime gidiliyor.
Salih’in, Abdülmehdi’nin kalması tarafında uğraşlarının da sokağı tatmin etmeyeceği biliniyor. İstifa yahut güvenoyunun çekilmesi halinde, Salih’in seçimlere kadar süreksiz hükümetin başına geçmesi bekleniyor.
Gösterilerin temel talebi, Başbakan Abdülmehdi’nin istifası fakat istifası durumunda Irak’ta suların durulacağına dair işaret yok.
Irak’ta farklı siyasi blokların ortak adayı olarak seçilen Abdülmehdi, Mayıs 2018’deki genel seçimlerden yaklaşık 6 ay sonra misyona başlayabildi ve vazifeye başladığı Ekim 2018’den itibaren yaklaşık 9 ay üzere uzun bir müddette zorlukla hükümeti kurulabildi. Bu zorlukları dikkate alındığında, mümkün erken seçim senaryolarının tahlil olup olmayacağı tartışılıyor.
