Türkiye’de seçim çalışmaları sürat kesmeden devam ediyor…
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 3’üncü kez adaylığıyla ilgili tartışmalar sürüyor.
Konuya açıklık getiren TBMM Lideri Mustafa Şentop, 2022 yılının Mart ayında yayınladığı hakemli makalesinin akabinde, birinci makalesine yöneltilen tenkitleri cevaplayarak, yeni bir makale yayınladı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın adaylığına ait açıklama
Şentop yeni yayınladığı makalede Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “aday olamaz” tezlerini çürüttü.
Şentop, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi’nde yayınlanan 40 sayfalık makalesinde, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın cumhurbaşkanlığına aday olmasının önünde tüzel bir pürüz bulunmadığını açıkladı.
Yayınlanan makale akabinde farklı tenkitler gündeme gelirken, bilimsel bir mecradan karşı bir argüman ortaya atılmadı.
Kemal Başak imzalı yazı gündeme geldi
Öte yandan, Mülkiye Dergisi’nde 2022 yılının Eylül ayında yayınlanan Kemal Başak imzalı bir yazıyla Şentop’un birinci makalesine dönük bir karşılık yayınlandı.
Mülkiye Dergisi’nde yayınlanan makalelerin büyük çoğunluğu hakem incelemesinden geçmesine karşın hakem incelemesine tabi tutulmayan yazı yeni tartışma doğurdu.
Yayınlanan yazı “tartışma” başlığıyla, bilhassa müellifinin kim olduğu noktasında tartışmalar doğurdu.
Şentop yanıt verdi
Şentop yeni makalesinde ayrıyeten, kimliği konusunda bu kadar belirsizlik bulunan birisini muhatap alıp Kemal Başak imzasıyla yayınlanan yazıya kapsamlı bir yanıt yazmasının sebebini de şu biçimde söz etti:
Söz konusu yazının, Anayasa’nın 101’inci unsurunun ikinci fıkrasında yer alan en fazla iki sefer Cumhurbaşkanı seçilebilme kuralının parlamenter sistem periyodundaki Cumhurbaşkanı seçimlerinin de dikkate alınması suretiyle uygulanması gerektiğini savunan akademisyenlerle politikler tarafından ileri sürülen çeşitli argümanların derlemesi niteliğinde olduğu için ehemmiyet arz etmesi.
Anayasa’nın da bir kanun olduğundan başlanılarak anlattı
Şentop’un yeni makalesinde, Kemal Başak’ın yazısında ısrarla savunulan “hukukumuzda bir kimsenin en fazla iki sefer Cumhurbaşkanı seçilebileceği tarafında bir kural bulunduğu ve bu kuralın 2017 yılında yapılan Anayasa değişikliğine mevzu edilmediği” görüşünün neden geçerli kabul edilemeyeceği, Türk Hukuku’nda kanunun ne manaya geldiğinden ve teknik manada Anayasa’nın da bir kanun olduğundan başlanılarak, tane tane anlatıldı.
Bu kapsamda makalede Şentop tarafından özetle, “Türk hukukunda kanun kavramıyla söz edilen, hali manada kanun anlayışına uygun olarak, yasama organı olan Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından, kanun ismi altında ve kanun yapma yoluna uygun biçimde kabul edilip yürürlüğe konulan kural işlemlerdir.”
“Bir kimse en fazla iki kere Cumhurbaşkanı seçilebilir”
Bu tanımlama çerçevesinde Türk Müspet Hukukunda “bir kimse en fazla iki sefer Cumhurbaşkanı seçilebilir” biçimindeki cümleyi kanun haline getiren iki başka kanunun bulunduğu hususu tartışmasızdır.
İlk olarak 31.10.2007 tarihinde yürürlüğe giren 5678 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Birtakım Unsurlarında Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un 4’üncü unsuru, “Bir kimse en fazla iki kere Cumhurbaşkanı seçilebilir” kararını muhtevidir.
5678 sayılı Kanun’un değiştirdiği Anayasa’nın 101’inci hususu daha sonra 2017 yılında, 6771 sayılı Kanun’la bir değişikliğe daha uğramıştır.
6771 sayılı Kanun’un 7’nci unsuru, 2709 sayılı Anayasa’nın 101’nci unsurunu başlığıyla birlikte bütünüyle değiştirmiş; bunu yaparken 101’inci maddeyi tekrar kaleme almış ve tekrar yazdığı 101’inci unsurda “Bir kimse en fazla iki kez Cumhurbaşkanı seçilebilir” cümlesine, yeniden ikinci fıkranın ikinci cümlesi olarak tekrar yer vermiştir.
“2 başka halk oylamasında Türk Milleti tarafından bir Anayasa kuralı olarak kabul edilmiştir”
Bu silsilenin doğal sonucu şudur halindeki değerlendirmelere yer verildi:
Türk olumlu hukukunda bugüne kadar yürürlük kazanan “Bir kimse en fazla iki kere Cumhurbaşkanı seçilebilir” halinde 2 Anayasa kuralı vardır. … “Bir kimse en fazla iki kez Cumhurbaşkanı seçilebilir” cümlesi … Türkiye Büyük Millet Meclisinde farklı tarihlerde 2 farklı Anayasa değişikliği kanunu teklifine mevzu edilmiş, Anayasa Kurulu tarafından farklı tarihlerde 2 sefer oylanmış ve kabul edilmiş, tekrar Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Konseyinde da farklı tarihlerde 2 kez (ayrı ayrı) bilinmeyen oylama ile kabul edilmiş ve son olarak biri 21.10.2007 tarihinde, başkası birincisinden yaklaşık on sene sonra 16.04.2017 tarihinde olmak üzere farklı tarihlerde gerçekleştirilen 2 farklı halk oylamasında Türk Milleti tarafından bir Anayasa kuralı olarak kabul edilmiştir.
Hukukçu olmayanlar için başka tabloya da yer verildi
Şentop’un yazısında, hukukçu olmayanların da anlamasını kolaylaştırmak emeliyle bahisle ilgili çeşitli tablolara yer verildi.
Birinci (1.) “Bir kimse en fazla iki sefer Cumhurbaşkanı seçilebilir” kuralı İkinci (2.) “Bir kimse en fazla iki kere Cumhurbaşkanı seçileblir” kuralı
Kanun 1: 5678 sayılı Kanun’un 4. unsuru Kanun 2: 6771 sayılı Kanun’un 7. maddesi
Kanun 1’in Yayımlandığı Resmî Gazete: 16.06.2007 tarihli, 26554 sayılı Resmî Gazete
Kanun No.5678
MADDE 4 – Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 101 inci hususu aşağıdaki biçimde değiştirilmiştir.
“MADDE 101 – Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş ve yüksek tahsil yapmış Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri yahut bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliğine sahip Türk vatandaşları ortasından, halk tarafından seçilir. Cumhurbaşkanının misyon mühleti beş yıldır. Bir kimse en fazla iki kere Cumhurbaşkanı seçilebilir. … Cumhurbaşkanı seçilenin, varsa partisi ile ilişiği kesilir ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer.”
Kanun 2’nin Yayımlandığı Resmî Gazete: 11.02.2017 tarihli, 29976 sayılı Resmî Gazete Kanun No.6771…
MADDE 7 – 2709 sayılı Kanunun 101 inci hususu başlığıyla birlikte aşağıdaki biçimde değiştirilmiştir.
“A. Adaylık ve seçimi HUSUS 101 – Cumhurbaşkanı, kırk yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip Türk vatandaşları ortasından, direkt halk tarafından seçilir.
Cumhurbaşkanının misyon müddeti beş yıldır. Bir kimse en fazla iki kere Cumhurbaşkanı seçilebilir. … Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ait öteki tarz ve asıllar kanunla düzenlenir.”
Birinci (1.) “Bir kimse en fazla iki kere Cumhurbaşkanı seçilebilir” kuralının yasalaşmasına dair kanun koyucu iradesinin tezahür formu: Kelam konusu kuralın bir Anayasa kararı olması doğrultusunda TBMM Genel Konseyinde 31.05.2007 tarihinde yapılan oylamada 369 milletvekilinin olumlu oy kullanması ve 21.10.2007 tarihinde yapılan halkoylamasında seçmenlerin %68,95 oranındaki evet oyu İkinci (2.) “Bir kimse en fazla iki sefer Cumhurbaşkanı seçilebilir” kuralının yasalaşmasına dair kanun koyucu iradesinin tezahür hali: Kelam konusu kuralın bir Anayasa kararı olması doğrultusunda TBMM Genel Heyetinde 18.01.2017 tarihinde yapılan oylamada 340 milletvekilinin olumlu oy kullanması ve 16.04.2017 tarihinde yapılan halkoylamasında seçmenlerin %51,41 oranındaki evet oyu Şentop’un yeni makalesinde yer verilen 5. Tablo Şentop, İstanbul Hukuk Mecmuası’nda 24.03.2023 tarihinde yayınlanan yeni makalesi ile hem Kemal Başak’ın yazısındaki tezleri hem de kelam konusu yazıdan hareketle kamuoyunda oluşturulmak istenen algıyı çürüttü.
İkinci kez 60 sayfalık bir makale yayınlandı
60 sayfalık kapsamlı makalesinde Şentop, Kemal Başak’ın itiraz noktalarına tek tek karşılık verdi ve birinci hususunda sav ettiği formda, parlamenter sistem devrinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin, yeni hükümet sisteminde Cumhurbaşkanı seçilme konusunda var olan sayı sınırlaması uygulanırken neden dikkate alınmaması gerektiğini kanıtlarıyla ortaya koydu.
Erdoğan’ın aday olabileceğini çürüten unsur
Bu formda, Türk Hukukunda bugüne kadar yürürlük kazanan “Bir kimse en fazla iki sefer Cumhurbaşkanı seçilebilir” biçiminde birbirinden farklı iki kural bulunduğunu ortaya koyan ve Kemal Başak’ın aksi istikametteki tezlerini çürüten Şentop, bu durumun türel sonucunu ise şu biçimde açıkladı: “Türk olumlu hukukunda bir kimsenin en fazla iki kez Cumhurbaşkanı seçilebileceğine ait başka farklı iki kanun kararı varsa bunun doğal sonucu, bu iki kanun kararının başka ayrı iki yürürlük tarihinin bulunmasıdır. … Ayrıntılandırmak gerekirse, Anayasa’nın 101’inci hususunu değiştiren 5678 sayılı Kanun’un 4’üncü unsurunun metnine dâhil olan “Bir kimse en fazla iki sefer Cumhurbaşkanı seçilebilir” kuralı, 21.10.2007 tarihinde gerçekleştirilen halkoylaması sonucunda kabul edilmesinin akabinde, (5678 Kanun’un 4’üncü hususu ile değişik Anayasa’nın 101’inci unsurunun başka kararları ile birlikte) 31.10.2007 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Anayasa’nın 101’inci hususunu (tekrar) değiştiren 6771 sayılı Kanun’un 7’nci unsurunun metnine dâhil olan (ikinci) “Bir kimse en fazla iki sefer Cumhurbaşkanı seçilebilir” kuralı ise, 16.04.2017 tarihinde gerçekleştirilen halkoylamasının akabinde, 6771 sayılı Kanun’un 18’inci unsurunun birinci fıkrasının (b) bendi uyarınca, 6771 sayılı Kanun’un kabul edilmesinden sonra birlikte yapılacak birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerine ait takvimin başladığı tarih olan 30.04.2018 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Bu kurallardan sonuncusu 30.04.2018 tarihinde yürürlüğe girdiği için, kanunların vakit bakımından uygulanmasına ait kurallar mucibince fakat bu tarihten ileriye gerçek uygulanabilecek; aksi Anayasa’da süreksiz bir unsur ile öngörülmediği sürece, geçmişte yaşanan olaylar ve durumlar hakkında karar ve sonuç doğuramayacaktır. 30.04.2018 tarihinden bugüne kadar ise Türkiye’de şimdi yalnızca bir Cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldığından, 2023 yılında icra edilmesi öngörülen Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde bu kural uyarınca hiçbir adaya kısıtlama uygulanamayacaktır.”
Anayasanın 101/2’inci unsurunun yorumu
Anayasa’nın 101’inci unsurunda yer alan “Bir kimse en fazla iki sefer Cumhurbaşkanı seçilebilir” kuralının lakin yürürlüğe girdiği 30.04.2018 tarihinden ileriye dönük biçimde uygulanabileceğini, aksi açıkça Anayasa’da öngörülmediği için geçmişe yürüyerek, daha evvel yapılan seçimler hakkında karar ve sonuç doğuramayacağını ortaya koyan Şentop, daha sonra Kemal Başak’ın lafzi ve tarihi yorum prosedüründen hareketle ileri sürdüğü itirazlarını da çürüttü. Bu kapsamda Şentop birinci makalesinde lafzi, tarihi ve sistematik yorum sistemleri uyarınca Anayasası’nın 101’inci hususunda yer alan “Bir kimse en fazla iki kere Cumhurbaşkanı seçilebilir” kuralını yorumlamış ve kuralda yer alan “Cumhurbaşkanı” sözüyle anlaşılması gerekenin, gerek sözün Anayasa Hukukundaki terim manası, gerek kanunun yasalaşma sürecindeki evrakların ortaya koyduğu mana, gerekse bu kuralın modülü olduğu Anayasa’nın bütünü içindeki sistematik pozisyonu mucibince “yürütme erki” olduğunu ortaya koymuştu. Buna dayalı olarak da yürütme erki seçimi niteliğinde olmayan parlamenter sistem Cumhurbaşkanlarının seçiminin, bugün 101’inci unsurun uygulanmasında dikkate alınamayacağını belirtmişti.
Kemal Başak isimli yazıya karşılık
Kemal Başak imzalı yazıda ise Şentop’un sistematik yorum usulüne ait açıklamalarına itiraz edilememiş lakin lafzi ve tarihi yorum prosedürlerine ait değerlendirmeleri eleştirilmişti.
Şentop ise İstanbul Hukuk Mecmuası’nın son sayısındaki makalesinde bu tenkitleri de yanıtladı. Yeni makalesinde Şentop’un, bilhassa 2017 yılında cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçiş öngören Anayasa değişikliğinin görüşüldüğü Anayasa Komisyonu’nun raporu hakkındaki ayrıntılı açıklamaları dikkat çekti.
